Tientallen jaren lang, weggestopt in Engelse kerken, is een verrassende bron van klimaatgegevens grotendeels onopgemerkt gebleven: boeken over het stemmen van orgels. Onderzoekers van de Nottingham Trent University hebben deze historische gegevens blootgelegd, waaruit een meetbare temperatuurstijging in kerkgebouwen in de afgelopen halve eeuw blijkt. Deze ontdekking benadrukt hoe zelfs ogenschijnlijk niet-gerelateerde archieven waardevolle inzichten kunnen bieden in veranderingen in het milieu op de lange termijn.
De onverwachte gegevensbron
Orgelstemmers, verantwoordelijk voor het onderhoud van de complexe mechanica van pijporgels, houden traditioneel gedetailleerde logboeken bij van hun werk. Deze boeken bevatten vaak aantekeningen over omgevingsomstandigheden, zoals temperatuur en vochtigheid, omdat zelfs kleine schommelingen de stemming van een instrument dramatisch kunnen beïnvloeden. Zoals onderzoeker Andrew Knight uitlegt, zijn deze notitieboekjes ‘goudmijnen’ van historische klimaatgegevens – die in sommige gevallen tientallen jaren bestrijken.
De bevindingen: een geleidelijke opwarming
Een recente studie gepubliceerd in Buildings & Cities analyseerde gegevens uit 18 boeken over orgelstemming in Londen, Nottinghamshire en Derbyshire, die teruggaan tot 1966. De gegevens laten een duidelijke trend zien: de gemiddelde temperatuur in kerken is zowel tijdens de winter- als de zomermaanden gestegen. Dit suggereert dat gebouwen tegenwoordig consistenter worden verwarmd dan in het verleden, maar ook dat ze opwarmen, zelfs als de verwarmingssystemen zijn uitgeschakeld.
Concreet steeg de gemiddelde zomertemperatuur in stedelijke kerken van 17,2°C eind jaren zestig naar 19,8°C in de jaren 2020. Deze verandering is niet louter anekdotisch; het is een kwantificeerbare verschuiving in de omgevingstemperatuur.
Waarom organen belangrijk zijn voor klimaatstudies
De gevoeligheid van organen voor temperatuur en vochtigheid maakt ze tot een unieke indicator van klimaatverandering. Zelfs een verschuiving van één graad Celsius kan de toonhoogte van een orgel met 0,8 hertz veranderen. Dit betekent dat een instrument dat op 16°C is gestemd, merkbaar anders zal klinken als de temperatuur tot 20°C stijgt. Het effect is zo groot dat orgelbouwers en stemmers zich er terdege van bewust zijn.
Neil Macdonald, hoogleraar geografie aan de Universiteit van Liverpool, merkt op dat dit een geheel nieuwe bron van klimaatgegevens is. Hoewel factoren als ventilatie ook de interne temperaturen kunnen beïnvloeden, duidt de consistente opwarmingstrend die in de tuningboeken wordt gedocumenteerd sterk op bredere ecologische verschuivingen.
De mondiale impact
De uitdaging om organen op elkaar af te stemmen is al acuut in warme klimaten als Nigeria, Maleisië en India. De stijgende temperaturen op aarde dreigen dit probleem te verergeren, waardoor het onderhoud nog moeilijker wordt. Ondertussen kunnen krachtige verwarmingssystemen in koudere streken instrumenten ook ontregelen, waardoor het probleem nog groter wordt.
Onderzoekers hopen hun analyse uit te breiden door meer boeken over orgelstemming te verzamelen, vooral oudere platen. Zoals Yangang Xing benadrukt, zijn deze ogenschijnlijk obscure archieven van grote waarde voor het begrijpen van klimaattrends op de lange termijn. De waarde van deze tuningboeken is nu duidelijk: ze vormen een uniek en waardevol historisch verslag van de klimaatverandering.
