Een nieuwe aanpak voor de behandeling van autismespectrumstoornissen (ASS), de ziekte van Alzheimer en zelfs agressieve hersenkankers wint aan momentum dankzij baanbrekend onderzoek onder leiding van Haitham Amal, universitair hoofddocent aan de Hebreeuwse Universiteit en gastprofessor aan de Harvard Medical School. Zijn werk, gericht op het beheersen van de stikstofmonoxideniveaus in de hersenen, heeft de FDA al tot weesgeneesmiddel benoemd voor het Phelan-McDermid-syndroom (PMS), een subtype van autisme, en staat op het punt om al in 2026 klinische fase 1-onderzoeken in te gaan.
De stijgende prevalentie van autisme en het verband tussen stikstofoxide
Volgens gegevens uit 2022 vertoont ongeveer 1 op de 31 kinderen nu tekenen van een autismespectrumstoornis – een aanzienlijke stijging sinds 2000. Amals onderzoek, voortkomend uit zijn postdoctorale werk aan het MIT in 2015, heeft een abnormale productie van stikstofmonoxide in de hersenen van personen met ASS geïdentificeerd. Van deze bevinding, die oorspronkelijk werd gepubliceerd in Molecular Psychiatry, werd later bevestigd dat deze een causaal effect heeft, waardoor de ontwikkeling van een nieuwe klasse van kleine-moleculaire geneesmiddelen werd gestimuleerd.
Het kernmechanisme omvat selectieve remming van neuronale stikstofoxidesynthase. Dit heeft tot doel de overmatige productie van stikstofmonoxide als gevolg van genetische mutaties te verminderen, waardoor neuronale en gedragsmatige tekorten die bij autisme worden waargenomen, worden omgedraaid. In tegenstelling tot bestaande symptoombestrijdingsmedicijnen zoals risperidon, die aanzienlijke bijwerkingen met zich meebrengen, pakt deze aanpak rechtstreeks de onderliggende pathologische mechanismen aan.
Voorbij autisme: gericht op kanker en Alzheimer
Het bedrijf van Amal, NeuroNOS, ontwikkelt een medicijn met dubbele werking dat zich richt op glioblastoom, een dodelijke hersenkanker. Het mechanisme gaat verder dan alleen het remmen van stikstofmonoxide; het beschadigt ook tumor-DNA. Het verband tussen stikstofmonoxide en kanker komt voort uit genetische mutaties die een overproductie van calcium veroorzaken, waardoor stikstofoxidesynthase verder wordt geactiveerd.
Dezelfde benadering met kleine moleculen wordt aangepast voor de ziekte van Alzheimer en frontale temporale dementie, met als doel in de nabije toekomst de status van weesgeneesmiddel aan te vragen. Het potentieel voor versnelde goedkeuring via het weesgeneesmiddelenprogramma van de FDA biedt een gestroomlijnd traject voor deze therapieën.
Omgevingsfactoren en vroege diagnose
Recent onderzoek wijst op een cruciaal verband tussen luchtvervuiling en een verhoogd risico op ASS. Het team van Amal ontdekte dat blootstelling aan fijne deeltjes (PM2.5), inclusief stikstofmonoxide, autisme-achtige fenotypes in menselijke organoïden induceert. Deze ontdekking heeft een subsidie van $17 miljoen opgeleverd van het California Institute for Regenerative Medicine om de rol van omgevingsfactoren bij neurologische ontwikkelingsstoornissen verder te onderzoeken.
Bovendien ontwikkelt het laboratorium van Amal, in samenwerking met Point6 Bio, een eenvoudige bloedtest voor vroege diagnose van autisme, wat een revolutie teweeg kan brengen in de detectie- en interventiestrategieën. Dit diagnostische instrument wordt door Amal beschouwd als net zo belangrijk, zo niet belangrijker, dan welke potentiële Nobelprijs dan ook.
Tijdlijn voor beheer en ontwikkeling
Het ASS-medicijn zal worden toegediend als een poeder dat wordt toegevoegd aan voedsel of dranken, na succesvolle dosisonderzoeken bij honden en ratten. Het glioblastoommedicijn loopt verder achter in de ontwikkeling, maar laat veelbelovende preklinische resultaten zien.
“Het ontwikkelen van een medicijn en biologische diagnostiek voor autisme is voor mij, op persoonlijk vlak, nog belangrijker dan een Nobelprijs”, zegt Amal. “Ik denk dat [ons medicijn met kleine moleculen] hoop geeft aan miljoenen gezinnen en kinderen.”
De convergentie van wetenschappelijke doorbraken, versnelde regelgevingstrajecten en gerichte therapieën positioneert Amals werk als een cruciaal moment in de strijd tegen neurologische en ontwikkelingsstoornissen. De impact op de lange termijn van deze vooruitgang valt nog te bezien, maar de eerste bevindingen bieden een duidelijk pad naar effectievere behandelingen en eerdere diagnoses.
